Cmentarz Garnizonowy

Utworzenie w 1835 roku cmentarza związane było z rozwojem zmilitaryzowanego miasta w obrębie potężnej twierdzy i funkcjonowaniem garnizonu . Przyczyniło się to do napływu urzędników administracji wojskowej, oficerów i żołnierzy a także jeńców wojennych. Przez kolejne lata na cmentarzu chowani byli zarówno wojskowi i członkowie ich rodzin, a także urzędnicy i policjanci, a w latach wojen - jeńcy wojenni. Traktowany był jak cmentarz komunalny, stąd pochówki różnych wyznań: katolików, protestantów, prawosławnych i Żydów oraz osób różnych narodowości. Wynika to również z tego, iż pozostałe cmentarze na terenie miasta były wyznaniowe – w tym wypadku katolickie, co utrudniało pochówki osób o innym wyznaniu. Na uwagę zasługuje fakt, że na jednym cmentarzu z jednakowym szacunkiem, obok wysokich rangą urzędników i oficerów pruskich, a później niemieckich, chowani byli także zmarli jeńcy wojenni wojsk przeciwnych. Cmentarz po 1945 roku nie był użytkowany a w 1955 roku został zamknięty . Na cmentarzu garnizonowym zostało pochowanych. wielu członków pruskich, śląskich, czy wielkopolskich rodów szlacheckich. Byli to oddelegowani do Nysy oficerowie armii oraz ich rodziny. Na wysoką rangę miasta – twierdzy, wskazuje ilość pochowanych wysokich stopniem oficerów w tym generałów. Według udokumentowanych danych na cmentarzu garnizonowym zostało pochowanych 6 generałów. Na pozostałych cmentarzach spoczywa jeszcze 2 innych generałów . Jak można przypuszczać nie jest to pełna lista pochowanych w Nysie generałów. Generałowie pochowani na cmentarzu garnizonowym: • generallieutenant Urlich von Barner (1786-1846) • generallieutenant Fredinand Freiherr von Bock-Hermsdorf (1819-1898) • generalmajor Ewald Christian von Buffe (1776-1852) • generallieutenant Heinrich von Loschin (1764-1839) uczestnik wojen napoleońskich, w polskim herbarzu von Loschin występuje jako szlachta kaszubska • generallieutenant Carl Heinrich, Freiherr von Rheinbaben (1781-1843) • generallieutenant Karl von Treskow (1829-1889) ród pochodzący z Wielkopolski . Generałowie pochowani na pozostałych nyskich cmentarzach: • generallieutenant von d. Lahr (1734-1816) (pochowany na „starym cmentarzu garnizonowym”). Był dowódcą korpusu inżynieryjnego w czasie oblężenia Nysy w 1807 r. Kawaler orderu „die Grossem roten Adlerorden” (order czerwonego orła - przyp.aut.) . • generallieutenant Eugen von Raumer (1758-1832) (generałowi poświęcona była jedna z trzech zachowanych wówczas płyt na cmentarzu ewangelickim, obecnie nie odnaleziona). Był komendantem twierdzy Nysa 1809-1815. Uczestnikiem bitwy pod Jeną, kawalerem orderu „Pour le merite” (za zasługę – przyp.aut.) Do chwili obecnej nie odnaleziono żadnego z wymienionych nagrobków. Cmentarz garnizonowy rozplanowany został początkowo na płaskiej polanie równolegle do ulicy w kształcie regularnego czworoboku podzielonego na kwatery przecięte alejami z centralną aleją na osi północ-południe. Późniejsza, zapewne jeniecka część zachodnia, wznosi się dwoma tarasami ku górze granicząc z fortyfikacjami. Obecnie jej fragment południowo-zachodni jest nieczytelny z powodu pozostałości prac ziemnych z 1945 roku. Najstarsze nagrobki pochodzą z I poł. XIX wieku . W czasie wojny prusko-francuskiej znalazło się w Nysie ok. 13 tys. jeńców francuskich, z których część zmarła głównie w wyniku chorób. Niektórzy jeńcy zostali pochowani na cmentarzu garnizonowym , inni natomiast na specjalnie przygotowanym „cmentarzu francuskim” . Centralnym punktem cmentarza jest obelisk na postumęcie, ufundowany w 1909 roku przez władze miejskie i stowarzyszenie ochrony grobów i pomników. Upamiętnia pochowanych tu pięćdziesięciu jeden pruskich i jedenastu austro-węgierskich żołnierzy. Jest to pamiątka kampanii 1866 roku, kiedy to w okolicach Hradec Kralowe starły się armie pruska i austro-węgierska. Jak podają niektóre źródła zarówno po jednej jak i po drugiej stronie walczyli Polacy – pułki wielkopolskie po stronie Pruskiej i pułki galicyjskie po stronie Austriackiej. Obecnie pomnik jest zdewastowany i uszkodzony, jednak granit, z jakiego został wykonany jest na tyle odporny, że uszkodzenia są powierzchowne, co w przyszłości może pozwolić na jego uratowanie. Na podstawie archiwalnej fotografii wiadomo, że w 1875 roku został pochowany na tym cmentarzu mieszkający od 1853 roku w Nysie poeta i oficer Herman Kunibert Neumann (1808-1875) . Był on autorem m.in. napisanego w 1846 roku obecnie zapomnianego eposu pt. Kościuszko będącego hołdem poety dla polskiego bohatera w 100 rocznicę jego urodzin . Niestety jak dotąd nie udało się zlokalizować nagrobka tego poety. W północno-wschodnim narożniku znajduje się dobrze utrzymany, odnowiony w 1996 roku pomnik poświęcony żołnierzom niemieckim z I wojny światowej. Jest to ociosany od frontu granitowy blok z wyrytym krzyżem żelaznym i datą 1914-1918, oraz inskrypcją Unsern Helden, Na szczególną uwagę zasługuje pomnik w formie krzyża z obecnie utrąconą górną partią, wykonany z bloków piaskowca osadzonych na betonowym cokole. Ufundowany przypuszczalnie ok. 1920 roku i upamiętniający ofiary I wojny światowej, z inskrypcją cyrylicą: СОOРУЖЕНЬ СРЕДСТВАМИ ВОЕННОПЛѣННЫХЬ ЛАГЕРЯ НЕИССЕ Tekst jednoznacznie wskazuje, że pomnik został wystawiony ze środków byłych rosyjskich jeńców wojennych (głównie oficerów) obozu jenieckiego w Nysie . Szczególnymi walorami artystycznymi zwraca uwagę stela piaskowcowa w stylu hellenistycznym przedstawiająca kobietę i mężczyznę. Jest to fragment nagrobka poświęconego tragicznie zmarłym narzeczonym - lejtnantowi Johannes’owi Wenzlik (1896-1919) i jego narzeczonej Edith Rosler (1900 -1919) . Ciekawy i jak dotąd niezidentyfikowany jest pochodzący przypuszczalnie z lat 20 XX wieku grobowiec z figurą Chrystusa. Na całym obszarze porozrzucane są liczne nagrobki i epitafia w formie stel, tablic lub krzyży. Zachowało się kilka XIX -wiecznych nagrobków w formie „wolutowych poduch”. Wiele nagrobków zapadło się, inne zostały porozbijane i zdekompletowane. Jednak niektóre są wciąż możliwe do zidentyfikowania i odnowienia. Kilka nagrobków zostało poddanych renowacji i obecnie znajdują się na cmentarzu przy ul. Złotogłowickiej. Przy utrzymaniu tego cmentarza należy pamiętać o obowiązkach wynikających z ustawy o grobach i cmentarzach wojennych .